ضرب المثل های زبان اَچُمی منتشر شد - وبلاگ داریوش

به گزارش وبلاگ داریوش، به گزارش خبرنگارخبرنگاران در بندرعباس،ضرب المثل های زبان اَچُمی امثال و حکَمِ نیاکان نیک پندار اَچُمی زبان، به گویشبلوکی به اهتمام نویسنده ای آگاه، متعهد، دغدغه مند بومی و تحصیلکرده که از امتیاز ویژه گویشوری نیز برخوردار است، به شکل علمی پدید آمده است.

در پیشگفتار کتاب، یادداشت علی اکبر مقیمیان، متخلص به بیدشهری شاعر و منتقد بندرلنگه ای در شرح زبان اَچُمی به زبان مردم ایراهستان ایراهی در شعر حضرت لسان الغیب حافظ و شیخ مصلح الدین سعدی شیرازی اشاره شده است.

مولف نیز در مقدمه ای مفصل به بندرلنگه، پیشینه تاریخی، شکل گیری محلات و وجه تسمیه آن پرداخته است. در مورد گروه هدف کتاب یعنی اَچُم زبانان بلوکی نیز اینگونه نوشته است: اولین گروه مهاجران ایرانی به بندرلنگه، بلوکی ها بودند که در حدود سال 1200 از بلوکات لارستان در استان فارس امروزی وارد این شهر شدند. آنها همه تاجر بودند و بازرگانی و تجارت در بندر لنگه را رونق دادند. با تشویق این گروه از مهاجران، لاری ها و خوری ها نیز به لنگه مهاجرت کردند. او سپس به شکل کلی لنگه قبل از ورود بلوکی ها می پردازد.

پس از آن آورده است: با آمدن بلوکی ها به لنگه و در پی آن لاری ها و خوری ها، شهر توسعه پیدا کرد و بعد از این اقوام، گروه دیگری از مهاجران از سبعه که بین فین و بندرعباس واقع شده است وارد بندر لنگه شدند. پس از آن محله های رودباری، مینابی، بلوچ، بستکی، امیرآباد، کاغذ آباد و ... در پی مهاجرت مردمانی از شهرهای دور و نزدیک به وجود آمد و با گذر زمان بندر لنگه کنونی شکل گرفت.

در این اثر سعی شده است ضرب المثل های رایج در بین بلوکی های شهر بندر لنگه گردآوری گردد. این مثل ها بر اساس ترتیب الفبایی آورده شده و علاوه بر آوانویسی برای سهولت استفاده خوانندگان، معنی و مفهوم آن در زبان مبدأ در زیر هر مثل آورده شده و کاربرد آنها و بعلاوه بعضا معادل فارسی آن ها نیز آمده است.

علی رغم تشابهات بعضی از ضرب المثل ها با سایر منطقه ها که اصولا طبیعی و محصول بده و بستان های زبانی است و ناگزیر آن را باید پذیرفت. ولیکن شیرینی زبان اَچُمی، خاص بودن تک تک ضرب المثل ها را رقم زده است. مثل ها بیشتر خاص، خوش آهنگ، کوتاه، پرمعنی، نغز، عمیق و جالب هستند. شغل ابا و اجدادی تجارت و بازرگانی نیز در ضرب المثل ها با فراوانی واژه پول و ... نمود یافته است. توجه به امر ازدواج، اصالت و خانواده نیز موجب شده تا مثل هایی پیرامون دختر و مرتبط به آن زیاد داشته باشیم.

بعلاوه استفاده از کلمه خَر به عنوان یک ابزار و حیوان پرکاربرد ضرب المثل ها زیادی را به خود اختصاص داده است. مابقی ضرب المثل ها نیز برگرفته از فرهنگ، آیین سنت ها، آداب و رسوم، باورها و اندیشه این قوم و عاریتی از سایر اقوام هستند. بیان عامیانه و بعلاوه بکارگیری بی پرده بعضی از واژگان بی جایگزین نیز از ویژگی های ضرب المثل های این کتاب است.

یکصدو نودو دو مثل این مجموعه، نتیجه تبادل نظر با سالخوردگان، گویشوران بومی و افراد مطلع به عنوان نخستین و برترین مرجع، بعلاوه مطالعه و کنکاش در آثار باقیمانده درباره مردم این خطه از ایران است که شوربختانه دیگر حتی به راحتی برای مردم بومی نیز قابل فهم نیست.

علاوه بر مهجور ماندن این مثل ها به علت عدم علاقه جوانان و دیگر افراد به استفاده از آنها، جایگزین شدن واژه های اصیل این زبان با کلمات فارسی رایج، و همین طور استفاده از مثل های موجود در زبان فارسی به جای ضرب المثل های بومی، رواج زبان فارسی و کمرنگ شدن زبان اَچُمی، عدم درک مفهوم این مثل ها را باعث شده است.

بیم از فراموشی و زوال سرمایه های معنوی و ارزشمند سرزمین متمدنمان و میراث کهن نیاکانی، انگیزه پدید آورنده برای بازآفرینی مثل های قدیمی در گفت و گو با کهنسالان زادگاهش را افزون ساخت. خالق این اثر، کم توجهی به بندرلنگه، دوری از مرکز و بعلاوه زرق و برق های کشور های حوزه خلیج فارس که منجر به مهاجرت ساکنان این دیار می گردد را از عوامل اساسی به فراموشی سپردن گویش بومی و در پی آن کم رنگ شدن و انتها نسیان مثل، متل، قصه، واسونک، شعر و ... بوده است. او تغییر شیوه زندگی مردم و روی آوردن آنها به خصوص بچه ها، نوجوانان و جوانان به شیوه نوینی از زندگی را از دیگر عوامل این اتفاق ناگوار می داند.

روی گردانی خانواده ها از سخن گفتن به زبان بومی و عدم فراگیری این زبان به وسیله نسل جوان، راه میان بُر خطرناکی برای از بین بردن فرهنگ بومی منطقه باز نموده است. وی معتقد است: شتاب دنیای کنونی در تغییر شرایط، ضرورت ثبت و حفظ آثار فرهنگی، عناصر فرهنگ بومی: شامل روایت ها، داستان ها، شعر، قصه، جشن ها، سوگواری ها، ضرب المثل ها، بازی ها، باورها و اعتقادات را دوچندان نموده است.

در ابتدا ، این کتاب قرار بود به عنوان مقاله در مجله ای دانشگاهی به چاپ برسد که به دو علت این اتفاق نیفتاد، علت اول آن محدودیت کمّی مقاله است که باید تعداد زیادی از مثل ها حذف می شد و علت دیگر آن عدم دسترسی همه افراد به آن بود.

در انتها کتاب نیز مولف، راهنمای آوانویسی و منابع را ذکر نموده است.

بخش هایی از کتاب:

مثل ششم: اشکُم جای مچی اُشه، جای حرف هم اُشه.

Askom jay maci osa jay harf ham osa.

معنی: شکم برای همه چیز جا دارد. پس جایی هم برای حرف در آن هست.

مفهوم: این مثل کنایه از رازداری است، یعنی انسان می تواند سخنانی را که می شنود در دل خود محفوظ بدارد.

مثل بیست و دوم: امجل اجله

Amjal ajale.

معنی: هوو مانند اجل است.

مفهوم: یعنی هوو مانند فرا رسیدن مرگ است. پس باید به هر روشی از آمدن آن جلوگیری کرد.

کاربرد: این مثل زمانی به کار می رود که کاری یا خواسته ای با وجود کوشش فراوان شخص به انجام نرسد و یا وسیله ای به هر علتی کارایی گذشته را ندارد، پس فرد اقدام به جایگزین کردن آنچه ناکارآمد است می نماید، اما در همان زمان آن کار به انجام می رسد یا آن وسیله دوباره به کار می افتد. گویی از ترس داشتن هوو همه آنچه ناکارآمد بوده است دوباره کارایی خود را بازیافته است.

مثل یکصدو هشتادو پنج:هم اکا و هم انکا/ نه اکا و نه انکا

Ham eka vo ham onka/ ne eka vo ne onka.

معنی: هم این جا و هم آنجا، نه اینجا و نه آنجا.

مفهوم: کسی که در جایی بند نمی گردد همه جا را از دست می دهد.

کاربرد: این مثل درباره افرادی که همه چیز و همه جاه و مقام ها را با هم می خواهند، و به علت همین خواسته از همه موقعیت ها در می مانند، به کار می رود.

زبان اَچُمی در گستره پهناوری از ایران زمین، جنوب فارس، غرب هرمزگان و شرق بوشهر و بعلاوه در میان جوامع مهاجر ایرانی کشورهای حاشیهٔ خلیج فارس رواج دارد.

فریبا نیک نام زاده 22 اردیبهشت ماه سال 1359 در بندر مروارید در همسایگی خلیج فارس همزاد موج های درخشان پا به عرصه گیتی نهاد. وی دارای مدرک کارشناسی زبان و ادبیات فارسی از دانشگاه کردستان و کارشناسی ارشد ایرانشناسی، گرایش فرهنگ مردم، از دانشگاه شهید بهشتی تهران است.

او انتها نامه کارشناسی ارشد را با عنوان مطالعه تطبیقی آداب و رسوم دریانوردی و صیادی در کرانه های خلیج فارس با تأکید بر مراسم نوروز صیاد نوشته است. از دیگر فعالیت های فرهنگی قابل توجهش جمع آوری و مستند نگاری خاطرات بعضی از ناخدایان و صیادان بنادر کُنگ و لافت(قشم) در هرمزگان، مقاله پیشینه دریانوردی در خلیج فارس و بعلاوه همکار پژوهشگر در پروژه آشنایی با نوروز صیاد در کرانه های غربی هرمزگان با دکتر علی شهیدی استاد ایرانشناسی دانشگاه تهران است.

ضرب المثل های زبان اَچُمی در 145 صفحه در قطع جیبی، به گویش بلوکی بندرلنگه، به سعی نیک فرجام فریبا نیک نام با تیراژ یکهزار نسخه، به همت انتشارات بومی و پُرکار پَر سُرخ برای نخستین بار، سال 1401 با قیمت 45 هزار تومان وارد بازار کتاب شد.