بحرانِ ارتباطات در دنیا کرونایی ، عملکرد متناقض رسانه ها موجب بی اعتمادی مردم - وبلاگ داریوش

به گزارش وبلاگ داریوش، طی چند هفته اخیر بسیاری از مشاغل و تمام مدارس و دانشگاه ها به صورت فیزیکی تعطیل شده و به شکل مجازی و از راه دور فعالیت می نمایند و بسیاری از خرید و فروش ها نیز از رونق افتاده و یا به شکل آنلاین صورت می گیرند.

گروه اجتماعی وبلاگ داریوش؛ شیوع ویروس جدید کرونا از چین به کشور ها و قاره های دیگر، دنیا از جمله ایران را با چندین بحرانِ جدی رو به رو نموده است؛ به عنوان مثال حداقلِ ارتباطات میان افراد و گروه ها ریسکِ ابتلا به بیماری را افزایش می دهد به همین خاطر طی چند هفته اخیر بسیاری از مشاغل و تمام مدارس و دانشگاه ها به صورت فیزیکی تعطیل شده و به شکل مجازی و از راه دور فعالیت می نمایند و بسیاری از خرید و فروش ها نیز از رونق افتاده و یا به شکل آنلاین صورت می گیرند.

به صورت کلی بحران هایی که انسان در سراسر تاریخ با آن ها رو به رو شده است را می توان به دو دسته از لحاظ منشاء پیدایش بحران تقسیم کرد: بحران های طبیعی مانند سیل، زلزله، فجایع زیست محیطی و ... و بحران های انسانی-اجتماعی مانند جنگ، برخورد های قومی، مذهبی، شورش ها و ناآرامی های سیاسی، اجتماعی (خانیکی, 1387). گفتنی است بسیاری از بحران ها با منشا طبیعی ممکن است منجر به بحران های انسانی و اجتماعی شوند (و یا برعکس)؛ به عنوان مثال سیل، زلزله و یا همین ویروس کرونا که بحرانی با منشاء طبیعی قلمداد می شوند، به دلیل عدم مدیریت بحرانِ درست و به موقع منجر به فجایع انسانی و اجتماعی می گردند.

در هر یک از انواع بحران ها، بنا به شدت تهدید، تداوم زمانی و درجه آگاهی از آن بحران رسانه ها با روش های گوناگون و با انتقال اطلاعات مختلف می توانند نقش مثبت و یا در بعضی مواقع منفی در مورد آن بحران ایفا نمایند. در اینجاست که توجه به بحث ارتباطات بحران حائز اهمیت می گردد (خانیکی, 1387). همه انواع فناوری هاى اطلاعاتى و ارتباطى و همچنین وسایل ارتباط جمعى از رسانه هاى الکترونیکى گرفته تا رسانه هاى تصویرى، صوتى و مکتوب، در مدیریت بحران و آموزش همگانى نقشى بسیار حیاتى دارند و می توانند سهم بسزایى در کاهش خسارت هاى مالى و جانى داشته باشند (تشکری, 1390, ص. 298). اما در ایران رویکرد رسانه های داخلی در روبروه با ویروس کرونا بسیار متناقض بود که همین مسئله یکی از عوامل تشدید بحران و بی اعتمادی مخاطبان به اطلاعات آن رسانه است. در ابتدای شیوع این ویروس رسانه های داخلی پیوسته سعی داشتند با انتشار اخبار و اطلاعاتی حاکی از کنترل شرایط، شرایط را عادی جلوه دهند، اما پس از گذشت زمانی اندک و افزایش تعداد مبتلایان و کشته شدگان و با بی توجهی و جدی نگرفتن عده ای از مردم، این رویکرد رسانه ها نیز به شدت تغییر یافت و لزوم در خانه ماندن و خودداری از سفر های غیرضروری مورد تاکید جدی نهاده شد.

صندلی همبستگی اجتماعی در بحران

این قبیل حوادث و بلایای طبیعی و بحران های غیرطبیعی همچون تعارض های میان قومیت ها، دولت ها و تمدن ها از ابتدای پیدایش بشر همیشه وجود داشته است و مسئله جدیدی نیست، اما راه]نجات از این بلایا و حفظ سلامت ارتباطات و اجتناب از این نوع تعارض ها، انتخاب رویکرد همدردی اجتماعی انسانی است که حاصل آن، تعامل فرهنگی در سطح فردی، گروهی و دنیای خواهد بود (آزاد ارمکی, 1380). در ایران نیز با بالا رفتن تعداد مبتلایان و کشته شدگان کرونایی، مردم، خودشان در فضای مجازی دست به کار شدند و یکدیگر را از خروج غیرضروری از خانه و شهر محل زندگی، نهی کردند. بنا بر نظر نیکلاس لومان جامعه شناس، همین ترس و اضطراب است که می تواند کرانه های طیفی متکثر از آراء متضاد و متعارض را کنار هم بنشاند و مثلا از یک مرجع تقلید مسلمین تا یک رهبر کمونیستی تا یک روشنفکر لیبرال را به اشتراک رأی سوق دهد (سرافراز, 1398). درواقع این مسئله بر لزوم محقق شدن یک نوع همدردی و همبستگی اجتماعی تاکید دارد که افراد نه تن ها برای حفظ جان خود لازم است که نکات بهداشتی را رعایت نموده و از منزل خارج نشوند، بلکه برای حفظ امنیت جان سایر اعضای خانواده و دوستان و آشنایان نیز لازم است که از دست دادن، روبوسی کردن و به طور کلی نزدیک شدن و ارتباط داشتن با آنان خودداری نمایند. علاوه بر این، نوع دیگری از این همبستگی اجتماعی را در خارج از مرز های ایران و در تعاملات بین فرهنگی می توان دید؛ به عنوان مثال در ابتدای ورود این ویروس به ایران، نوعی همبستگی اجتماعی و ارتباطات میان فرهنگی با کشور چین صورت گرفت به این صورت که بعضی از مردم و مسئولان چینی با انتشار عکس ها و ویدئو هایی به زبان فارسی با مردم ایران ابراز همدردی نموده و سعی در امیدبخشی به بیماران مبتلا به کرونا داشتند. از آنجایی که چین از گذشته همیشه با بحران های مختلف ملی، منطقه ای و بین المللی (همچون استعمار و یا درگیری با همسایگان خود از جمله روسیه و ژاپن) روبرو بوده است، به درستی سبک و اصول مدیریت بحران را فراگرفته است. درواقع می توان گفت: این کشور با بیان مفهوم نوین امنیت در قالب سندی ملی بر پایه چهار اصل مهم یعنی همکاری، اعتماد متقابل، منافع مشترک و برابری سعی دارد با همکاری با دیگران به مدیریت بحران های بین المللی که بر منافع چین اثر می گذارد، مبادرت ورزد (جعفری ولدانی & رحمتیپور, 1392, ص. 181).

بحرانِ ارتباطات فیزیکی

علاوه بر موارد ذکر شده، طی چند هفته اخیر با تاکیدی که رسانه ها، دکترها، پرستاران و حتی خودِ مردم بر قرنطینه خانگی داشتند، ما شاهد نوعی بحرانِ ارتباطات هستیم؛ به این معنا که افراد از ارتباطات فیزکی و مستقیم و ارتباطات بین فردی و گروهی و حتی ارتباطات بین فرهنگی (به واسطه عدم امکان سفر کردن و بسته شدن مرز های کشورها) ممنوع و محروم شده و بیش از گذشته به فضای مجازی روی آورده اند.

در اینجاست که دوفضایی شدن دنیا بیش از پیش نمود می یابد. پارادایم دوفضایی شدن از ظهور دنیا مجازی به عنوان دنیا دوم، در کنار دنیا فیزیکی یا دنیا اول حکایت دارد (عاملی & عسکری, 1398). بر این اساس رقابتی جدی میان این دوفضا برای غلبه در زندگی انسان ها شکل گرفته است. تا امروز بیشترین اختلال هایی که میان این دو فضا اتفاق می افتاد متعلق به فضای مجازی و اینترنتی بود؛ مثلا هنگامی که اینترنت برای مدتی قطع می شد و یا صفحات و شبکه هایی در فضای مجازی فیلتر می شدند؛ اما با شیوع ویروس کرونا شرایط برعکس شده؛ اختلال بزرگ و چشم گیری که در فضای فیزیکی اتفاق افتاده، موجب قدرت یافتن و غلبه هرچه بیشترِ فضای مجازی شده است. اما نباید از این مسئله مهم غافل شد که محدود شدن به هر یک از این دو فضا مشکل آفرین است. در حال حاضر که فضای فیزیکی دچار بحران شده و افراد خود را بیشتر محدود به فضای مجازی و اینترنتی نموده اند، ارتباطات میان افراد، گروه ها، فرهنگ ها و جوامع مختلف رنگ و بوی دیگری به خود گرفته است و رفته رفته خلاء ارتباطات حضوری نمایان تر شده و احساس احتیاج به تعاملات بی واسطه در دنیا فیزیکی نیز بیشتر می گردد. این مسئله حاکی از لزومِ جریان داشتن موازی این دوفضا (و نه غلبه یکی بر دیگری) و عدمِ امکان محدود شدن به هر یک از این دو دنیا را یادآور می گردد؛ بنابراین صورت بندی مسائل زندگی روزمرّه در فضای دودنیای شدن ها با نگاه یک دنیای و بدون لحاظ کردن واقعیت های نظام ارتباطات برخط صحیح نیست (عاملی & عسکری, 1398, ص. 11).

منابع:

عاملی، س. , & عسکری، س. (1398). دوفضایی شدن خرید: رسانه های اجتماعی و تغییر در تجربهی خرید. مطالعات فرهنگ- ارتباطات، شماره چهل و پنجم.

آزاد ارمکی، ت. (1380). همدلی و روابط بین فرهنگی. بازتاب اندیشه، شماره 24.

تشکری، م. (1390). ارتباطات در بحران. فصلنامهی مطالعات مدیریت انتظامی، شماره دوم.

جعفری ولدانی، ا. , & رحمتیپور، ل. (1392). فرهنگ استراتژیک و الگوی رفتاری چین در مدیریت بحران های بین المللی. پژوهش های راهبردی سیاست، شماره 6.

خانیکی، ه. (1387). ارتباطات مخاطره، ارتباطات بحران: زمینهها، مفاهیم و نظریهها. فصلنامهی رسانه، شماره 74.

سرافراز، ح. (1398, اسفند 20). سایت شورای عالی انقلاب فرهنگی. بازیابی در اسفند 21, 1398، از https://b2n.ir/644729