آشنایی با منطقه گردشگری موران اردبیل - وبلاگ داریوش

به گزارش وبلاگ داریوش، منطقه گردشگری موران در شهرستان گرمی استان اردبیل، دیاری به وسعت تاریخ است. طبیعت و تاریخ دست به دست هم داده اند و سرزمینی غنی ساخته اند.

در گوشه و کنار سرزمین ایران مملو از آثار باقیمانده از تمدن پیشینیان ما است. هر برگ از دفتر جغرافیای این دیار، نشانه هایی از قدمت تمدن و تاریخ در خود دارند. منطقه گردشگری موران در این بین کمی مهجور مانده است. ظرفیت های گردشگری در این بخش از شهرستان گرمی استان اردبیل در وصف نمی گنجند.

اگر در ماجراجویی سفرهایتان به جاذبه های تاریخی علاقه مند هستید و از سفری آمیخته با اعجاز طبیعت و قدمت تاریخ لذت می برید، برای رفتن به موران برنامه ریزی کنید. این پهنه خوش آب و هوا در مرزهای شمال غربی با جمهوری آذربایجان، حرف های نگفته زیادی برای علاقه مندان به گردشگری دارد. آب وهوای خوب این منطقه نیز بر مجذوب نمایندهیت های مختلف گردشگری آن افزوده است.

موران کجاست؟

موران از دهستان های معروف شهرستان گِرمی در استان اردبیل است که در سال 1380 به علت ظرفیت های مختلف طبیعی، تاریخی و صنعتی، به یکی از بخش های این شهرستان تبدیل شد.

عمر آثار باستانی کشف و شناسایی شده در این منطقه به بیش از 500 هزار سال قبل می رسد که نشان از قدمت تاریخی این منطقه دارد. موقعیت راهبردی این منطقه مرزی در گذشته پایه گذار معماری آن و ساخت قلعه های فراوان بوده است. وجود بیش از 30 قلعه در شهرستان گرمی، به این منطقه لقب دیار قلعه ها را داده است. برج های مقبره ای و آرامگاه های خمره ای و صندوقی شکل روی تپه های طبیعی کوچک حضور تمدن در گذشته این ناحیه را آشکار می سازد.

موران در زبان ترکی معنی رودخانه می دهد. وفور بارش در این بخش، باعث جاری شدن رودهای فراوان و تشکیل آبشارهای زیبا شده است. علت نام گذاری این بخش، این رودهای فراوان هستند.

موقعیت جغرافیایی موران

موران بخش تابعه شهرستان گرمی اردبیل است. گرمی که شهرستان شمالی استان اردبیل، قسمت وسیعی از جلگه حاصلخیز مغان را شامل می شود. این شهرستان سه بخش به نام های موران (شرق)، انگوت (غرب) و بخش مرکزی دارد. بخش موران در سمت شرقی شهرستان گرمی به علت قرار گرفتن در مرز میان ایران و جمهوری آذربایجان، دارای اهمیت ویژه ای است. طول این نوار مرزی به 93 کیلومتر می رسد و در این فاصله 63 روستای سرسبز و شگفت انگیز قرار دارند. موران از شمال با شهرستان بیله سوار و از غرب با بخش مرکزی گرمی محدود می شود.

مرکز بخش موران روستای زهرا است که با شهر گرمی در مرکز این شهرستان 30 کیلومتر و با شهر اردبیل در مرکز استان، حدود 140 کیلومتر فاصله دارد. بخشی از منطقه آزاد تجاری ارس در این بخش قرار گرفته است.

شهرستان گرمی به علت قرار داشتن در شاه راه ارتباطی میانه - اردبیل به قفقاز در گذشته، محل شکل گیری استحکامات نظامی بوده و به همین دلیل یادگارهای فراوانی از تاریخ و تمدن در این منطقه به جای مانده است.

چگونه به موران برویم؟

فاصله روستای زهرا تا تهران نزدیک به 700 کیلومتر است. با توجه به موقعیت جغرافیایی منطقه موران و قرار گرفتن آن در گوشه شمال غربی ایران، جهت رسیدن به روستاهای زیبای موران از مرکز استان اردبیل، یعنی شهر اردبیل است.

از شهر اردبیل در جهت شمال غربی و پس از طی حدود 100 کیلومتر مسافت، به شهر گرمی می رسید و از این منطقه جهت آسفالت مناسبی به روستای زهرا در مرکز بخش موران و روستاهای هم جوار آن وجود دارد. این جاده 30 کیلومتر طول دارد و به جاده موران-گرمی معروف است. در منطقه موران در نوار مرزی با جمهوری آذربایجان، راه آسفالت دیگری برای دسترسی بین روستاهای افجه در جنوب موران تا آزادلو در شمال موران نیز وجود دارد که جهت مناسبی به روستاهای محدوده موران و روستای زهرا ایجاد می نماید.

ویژگی های منطقه موران

منطقه تاریخی و غنی موران به علت ظرفیت های بالای تاریخی، طبیعی و فرهنگی، اهمیت ویژه ای در استان اردبیل دارد؛ گرچه هنوز مهجور است. تمدن در موران قدمتی پیش از تاریخ دارد. تا به امروز بالای 200 اثر در این شهرستان به ثبت تاریخی رسیده اند.

طبیعت موران نیز ویژگی های برجسته ای دارد. سراسر موران رودها جریان دارند و در همه دره ها می توان آبشارها را دید. محصولات طبیعی و تولیدات غذایی این منطقه بسیار با کیفیت هستند. صنایع دستی در روستاهای موران رونق دارند.

فرهنگ و رسوم مردم روستاهای مختلف مغان گسترده و متنوع است. عشایر در نقاط مختلف دشت های منطقه پراکنده هستند. در میان محلی ها، بازی های محلی مجذوب نماینده و مراسم و جشن های ویژه در مناسبت های خاص متداول است. آللاهلاما از جمله این جشن ها است که در زمان انتها دوره دروی گندم برگزار می شود.

جاهای دیدنی موران

در میان شهرستان های استان اردبیل، شهرستان گرمی بیشترین آثار تاریخی ثبت شده را دارد و منطقه موران، دربرگیرنده بخش های قابل توجهی از این جاذبه ها است.

تپه ها و قلعه های موران بی شمار یادگار از زمان های دور در خود پنهان دارند. بسیاری از آثار کشف شده مربوط به دوره تیموریان و اشکانیان هستند. قلعه ها، تپه های باستانی، مقبره های خمره ای و صندوقی شکل روی تپه ها، امامزاده ها، خانه های تاریخی و بقایای آسیاب های آبی، از جاذبه های تاریخی موران هستند. جاذبه های طبیعی موران بخشی دیگر از ثروت های خدادادی این منطقه را شامل می شوند.

بخش موران به دو دهستان آزادلو و اجارود شرقی تقسیم می شود. روستای آزادلو در شمال موران کوه بلندی ندارد؛ اما سراسر آن از چند صد هکتار باغ های پردرخت و پربار پوشیده شده است. رودخانه های مهم داش دیبی چای و بلغارچای در این روستا با هم برخورد می نمایند.

شاید بتوان روستای سلالا یا سلاله را معروف ترین مکان دیدنی و جاذبه منطقه موران دانست. این روستا در غرب روستای زهرا قرار گرفته است. تپه باستانی سالالا معروف به همت تپه سی، مملو از جاذبه های باستان شناسی و تاریخی است. قدمت این تپه به دوره اشکانیان باز می شود. اولین پارچه بافته شده باستانی در این تپه کشف شد. این پارچه شطرنجی است و رویش طرح گردونه خورشید دارد. تمام آثار باستانی کشف شده از این تپه باستانی در لیست آثار ملی ثبت شده اند و در موزه ملی ایران نگه داری می شوند. همت تپه سی نیز منطقه ای حفاظت شده و در لیست آثار ملی است. این تپه باستانی از باختر به رودخانه پر آب داش دیبی یا رودخانه سلالا و ازشرق به بالاجاچای یا رودخانه کوچک، محدود می شود.

در زمان های دور، در جهت رودخانه سالالاچای، آسیاب های آبی فعالی وجود داشته اند. این آسیاب ها با نام سو دگیرمانی یا سو دییرمانی شناخته می شدند و امروزه نیز آثاری از آن ها به جای مانده است.

اطراف روستای سلاله، محل قرار گرفتن آبادی های کهن و باستانی است. این روستاها تمدنی غنی و پر بار دارند و به روستای سلاله و بخش موران اعتباری تاریخی می بخشند. از جمله این آبادی ها می توان زینگیر، زنگبار، درمان لی و شیلو را برشمرد.

ارتفاعات اطراف سلاله چشم اندازی زیبا از محیط اطراف دارند و باعث اتراق گردشگران و لذت بردن از طبیعت این منطقه برای علاقه مندان می شوند.

اجارود شرقی دهستان جنوبی بخش موران نیز، جاذبه های فراوان تاریخی و طبیعی دارد. این قسمت به علت نزدیکی به منطقه کوهستانی و دریای خزر، پوشش گیاهی انبوه تری از دهستان آزادلو دارد.

بالهارود، رود مرزی بین ایران و آذربایجان با 163 کیلومتر طول، از کوه های اجارود سرچشمه می گیرد و در نهایت به دریاچه محمود چالا می ریزد. این رود در سراسر شهرستان گرمی جریان دارد و کناره های آن محل سرگرمی و اتراق برای مردم منطقه و گردشگران است.

قره یتاق روستایی بسیار زیبا و تاریخی در اجارود است و می توان گفت پیوند تاریخی ناگسستنی با موران دارد. طبیعت قره یتاق چهار فصل است. در دامنه کوه قاراداغ، در رشته کوه معروف سلمان داخی این روستا، چشمه آب معدنی قرار گرفته است که خواص بالای آن در دفع سنگ کلیه محلیان را به دامنه این کوه می کشاند. آب منطقه قره یتاق از بالهارود تامین می شود. تپه های قدیمی غیرطبیعی که ساخته دست ساکنان روزهای دور این دیار است، در منطقه دیده می شوند و از آن ها سفال و سکه های قدیمی در حفاری ها کشف شده است. قدمت سکونت در این روستا به دوره غارنشینی می رسد. نام این ده در اصل قاریاتاق به معنی بستر برف بوده است؛ چنان که تا اواخر بهار ارتفاعات هنوز برف دارند. غار کوول در نزدیکی این روستا، با آبشاری به ارتفاع 20 متر و پوشیده از سنگ های آهکی زیبا، قدمتی باستانی دارد. اطراف این غار از درختان بید و بلوط پوشیده شده است.

گول خماری از زمین های هموار و مشاع در روستا است که در فصل های گرم سال به زمین بازی فوتبال برای اهالی تبدیل می شود؛اما این منطقه در فصل های سرد و زمان بارندگی ها در پاییز و زمستان از آب پر می شود و برکه ای زیبا ایجاد می نماید که چشم انداز ای منحصربه فرد دارد.

روستای شخلار با تپه های معروف خرمن تپه سی، از دیگر شگفتی های باستانی اجارود شرقی در موران است.

در موران و همه شهرستان گرمی، مقبره های خمره ای و صندوقی شکل با نقش های هندسی دوره اسلامی و حکاکی های خاص از نماد طوایف و قبایل، روی تپه ها دیده می شوند. برپا کردن قوچ های سنگی روی آرامگاه ها نیز، متداول بوده است. این استل ها و سنگ قبرها متمرکز نیستند و در نقاط مختلف یافت می شوند. در بخش موران، این دست مقبره ها روی تپه طبیعی کوچک به نام دره بوینی قرار دارند که بین محلیان به نام گردنه شتر معروف است. خانه های تاریخی موران معروف به یوخاری دان نیز از دیگر دیدنی های تاریخی منطقه موران هستند.

آبشارهای موران بیشترین سهم را در جاذبه های طبیعی موران دارند؛ زیرا میان دره ها و کوه های منطقه، رودهای پر آب و روان، آبشارها را ایجاد نموده اند. آبشار سالاله مرتفع ترین آن ها است و پیه دره، پرمییر و آسوزان از معروف ترین آبشارهای موران هستند.

دیدنی های اطراف موران

روستاهای دو بخش مرکزی و انگوت در شهرستان گرمی نیز جاذبه های تاریخی و طبیعی بسیاری دارند. قلعه های معروفی در هر دو بخش دیگر مورد توجه مسافران و گردشگران است. انی قالاسی در روستای انی، جهت دسترسی همراه با کوهنوردی سبک دارد و حتما برای رفتن به این قلعه احتیاج به راهنما دارید. گرچه از قلعه های قدیمی تنها سنگ پاره هایی به جای مانده است، تماشای این آثار، خالی از لطف نیست. قیز قایا قالاسی به معنی قلعه دختر خان، در روستای قوزلو و قلعه های دیو قالاسی و قالا باشی در نزدیکی شهر گرمی، از معروف ترین بناهای بخش مرکزی شهرستان گرمی هستند.

از دیگر روستاهای دیدنی و سرسبز در بخش مرکزی گرمی و همسایگی موران، روستای داش دبی است. این آبادی در 17 کیلومتری شرق گرمی در منطقه ای کوهستانی و نزدیک به نقطه صفر مرزی با جمهوری آذربایجان قرار گرفته است. داش به معنی سنگ و دیبی به معنی زیرین هستند. قرار گرفتن این آبادی زیر یک کوه صخره ای سبب این نام گذاری شده است.

قلعه برزند در روستای برزند و اوغلان و قیز قالاسی در روستای دیمولو از قلاع معروف بخش انگوت در شهرستان گرمی هستند.

شهر تاریخی برزند جاذبه های بسیار زیاد دیگری مانند امامزاده ها و سنگ قبرهای قدیمی و خانه های تاریخی نیز دارد. مقبره های آقامیر عزیز در شهر گرمی و میر سادات خان در قوزلو و رحیم خان در برزند، دیگر بناهای تاریخی این شهرستان هستند.

بازدید از مجموعه خانه های اربابی خاندان وکیلی در روستای آغاشا نیز می تواند مقصدی مناسب برای ماجراجویی های تاریخی در سفر شما باشد.

تعداد جاذبه های طبیعی شهرستان گرمی در شمارش نمی گنجد. قله های زیبا و باشکوه در رشته کوه های صلوات و خوزورلو به همراه رودخانه های بکر و فصلی در دره های زیبا، از برجسته ترین شاخصه های طبیعی منطقه هستند.

شوله دره سی یا همان دره آبشارها در روستای قوزلو در بخش مرکزی شهرستان، منطقه ای گردشگری با آبشارهایی با ارتفاع پنج تا 30 متر است. دییرمان دره سی در روستای آلایله و نار دره سی به معنی دره انار در روستای هران، دیگر جاهای دیدنی استان اردبیل هستند. آبشار چالاچوخور آبشار معروف در منطقه گردشگری روستای آلایله واقع شده است. گورستان حفاظت شده با سنگ قبرهای هندسی و منقش نیز، مربوط به دوره تیموریان و 70 سال پیش، در اطراف این روستا قرار گرفته است.

قدمت شاه تپه سی در روستای شاه تپه، به دوره اشکانیان برمی شود و اهالی معتقد هستند که نادر شاه افشار در این منطقه تاج گذاری نموده است.

ژئو پارک دومولی در شهرستان گرمی، با انواع جاذبه های طبیعی از برجسته ترین جاذبه های طبیعت گردی ایران است. آبشارهای دومولی و چالاچوخور در این منطقه قرار دارند.

آثار ویرانه های شهری تاریخی در اطراف روستای شکراب در زمین های شت و قبرهای احاطه شده از سنگ در بالای کوه های صلوات نیز، از اعجاب برانگیزترین دیدنی های شهرستان گرمی هستند.

تمام بناها و جاذبه های تاریخی و طبیعی که برشمردیم، گرچه از شاخص ترین دیدنی های شهرستان گرمی هستند، اما تنها نمونه هایی کوچک از جاذبه های بکر و دلپذیر این منطقه است. همه موارد ذکر شده به همراه ده ها جاذبه دیگر در لیست آثار ملی به ثبت رسیده اند. برای درک عظمت ظرفیت های طبیعی و گردشگری و گنجینه های با ارزش موران، تنها راه، بستن بار سفر و راهی شدن به این دیار است.

عشایر موران

عشایر از دیرباز در تمام قسمت های مختلف دشت مغان سکونت داشته اند. منطقه موران گرمی نیز به علت قرار گرفتن در این دشت میزبان طوایف مختلف عشایر است. عشایر شاهسون ازمعروف ترین طایفه های این ناحیه هستند. در سفر به موران و اطراف آن، بارها از کنار اوبه های زیبای آن ها گذر خواهید کرد و برای آشنایی با زندگی سنتی این مردمان نجیب می توانید مهمانشان شوید. عشایر با روی باز از مهمانان استقبال می نمایند و آماده عرضه محصولاتشان به مسافران هستند.

آب و هوا و پوشش گیاهی موران

منطقه موران به علت نزدیکی به دریای خزر، آب و هوایی مدیترانه ای دارد. وزش بادهای موسمی از سمت دریای خزر، برودت هوا را بالا می برد. تابستان های موران گرم و خشک و در زمستان وزش بادهای سرد، یخبندان و مه ایجاد می نماید.

در قسمت های جنوبی موران بارش بیشتر است. در بهار دامنه ها مملو از رودخانه ها و آبشارهای زیبا می شوند. موران با طبیعت سرسبز، به سرزمین دو بهار معروف است. فروردین و اردیبهشت و شهریور، دشت های موران مملو از گل های رنگارنگ می شوند. با این وجود منطقه گرمی پوشش جنگلی کمتری از سایر نواحی استان دارد.

اطراف غار کوول، پوشیده از گیاهان معطر و دارویی است. در تمام قسمت های موران تنوع گونه های دارویی مانند بابونه، گون، شاه تره، شیرین بیان، آویشن، نعناع، پونه، یونجه، جو دوسر، گل گندم و پیاز کوهی وجود دارد. بعلاوه درختان سیب وحشی، توت، آلوی وحشی، آلوچه، گیلدیک و گوگم (میوه های محلی)، در دشت ها بسیار هستند.

از برجسته ترین محصولات کشاورزی این منطقه می توان به گندم، جو و غلات اشاره نمود، که به صورت دیم کشت می شوند. باغ ها پر از درختان سیب، گلابی، زردآلو، گیلاس و گردو است. در موران و منطقه ها اطراف آن زنبور عسل به صورت کاملا مدرن و حرفه ای پرورش داده می شود و عسل با کیفیت محصول آن است.

گونه های مختلف پرندگان و جانوران مانند قرقاول، کبک، عقاب طلایی، گربه جنگلی، گراز، گرگ و روباه در موران زندگی می نمایند. نوار مرزی، منطقه شکار ممنوع است.

صنایع دستی و سوغات موران

در میان صنایع دستی، گلیم و از بین محصولات، عسل موران کیفیت بالا و طرف داران زیادی دارند.

فرش بافی نیز از صنایع دستی برجسته شهرستان گرمی مغان است و از دیگر صنایع دستی منطقه می توان سفالگری، جاجیم بافی، ورنی بافی و تذهیب و مینیاتور را نام برد.

علاوه بر محصولات ذکر شده، عسل، گیاهان دارویی منطقه، لبنیات (پنیر و کره و کشک)، گردو، انار و به نیز، از برترین نمونه های سوغاتی منطقه موران هستند.

در سفر به موران کجا اقامت کنیم؟

امکانات اقامتی در روستاهای منطقه وجود ندارد و شهرستان گرمی نیز هتل ندارد. تنها مکان برای اقامت در این شهرستان به یک مهمان پذیر و یک اقامتگاه بوم گردی محدود می شود؛ اما پروژه احداث هتل در این شهرستان در دستور کار فرمانداری قرار گرفته است. برای بازدید از روستاهای زیبا و جاذبه های موران می توانید در شهرهای دیگر استان اردبیل اقامت کنید و در بازدیدهای یک روزه به نقاط مختلف منطقه بروید یا نسبت به رزرو اقامتگاه بوم گردی گرمی پیش از سفر و اطمینان از ظرفیت پذیرش آن در تاریخ سفرتان، اقدام کنید.

محیط روستاهای موران بسیار بکر است و تنها در ورودی ها و اطراف شهر گرمی امکانات نسبی برای کمپ کردن در فضاهای باز وجود دارد. در شهرستان بیله سوار در شمال شهرستان گرمی، چند مهمان پذیر برای اقامت مهیا هستند.

برترین زمان سفر به موران

برای سفر به منطقه موران و شهرستان گرمی برترین زمان ها در ماه های بهار و اواخر تابستان و اوایل پاییز است. در بهار طبیعت منطقه شکوفا می شود و دشت ها، پرگل و رنگارنگ هستند. شهریور ماه نیز فصل میوه های خوش طعم و مزه است؛ اما در تیر و مرداد گرمای هوا بالا می رود و منطقه خشک می شود.