درباره دریاچه نمک خور - وبلاگ داریوش

به گزارش وبلاگ داریوش، همواره یکی از خاطره انگیز ترین لحظات سفر به کویر، بازدید از چند ضلعی های نمک (پلی گون ها) است. این اشکال منظم و زیبا در گستردگی بالا در منطقه ها کویری ایران یافت می گردد. یکی از زیباترین دریاچه های دارای اشکالی زیبا از پلی گون ها، دریاچه نمک خور است.

دریاچه نمک خور

دریاچه نمک خور که می توان گفت بزرگ ترین دریاچه فصلی نمک ایران (پلایا) است، در قسمت مرکزی تا جنوبی کویر مرکزی ایران توسعه دارد. ارتفاع این دریاچه از سطح آب های آزاد به طور میانه 707 متر است و جزو کم ارتفاع ترین نقاط در فلات ایران محسوب می شود. عمق نمک در این دریاچه برخلاف سایر دریاچه های نمک مشابه در فلات مرکزی ایران بسیار نازک بوده که از 5 سانتیمتر تا 10 متر متغیر است. علت این تفاوت حرکت دائمی سفره های آب های شور زیرزمینی و لجن های سیاه لایه های زیرین است که از شکل گیری و تراکم پلتفرم های نمکی جلوگیری می نماید. زمین های اطراف این دریاچه در منطقه ها غربی، شرقی و شمالی به شدت باتلاقی با درصد چسبندگی زیاد و در منطقه ها جنوبی به صورت زمین های پف نموده است.

آب وهوا دریاچه نمک خور

آب وهوای منطقه بسیار گرم و خشک و مقدار ریزش باران در دریاچه به صورت میانگین 20 میلی متر در سال است. این دریاچه در وسعت 2 هزار کیلومترمربع با ضخامت میانه پوسته نمکی حدود شش متر است. در هنگام بارش و ورود سیلاب های زمین های اطراف به دریاچه سطحی از آب سطح دریاچه را فرامی گیرد. هرز آب های ورودی به علت شوری کویرهای اطراف اشباع از نمک هستند و به علت گرمی بالای هوا به سرعت تبخیر شده نمک خود را در دریاچه باقی می گذارند.

دمای هوا در گرم ترین زمان به 55 درجه و در سردترین زمان (شب) به 25 درجه می رسد. مقدار رطوبت هوا در فصول گرم در حدود بسیار ناچیزی کاهش می یابد. اختلاف زیاد درجه حرارت در روز و شب باعث شکسته شدن لایه نمک سطحی گشته و لایه های مرطوب زیرین از شکست های ایجادشده رطوبت خود را از دست می دهند که این عامل باعث شکل گیری چندضلعی های نمکی (پلتفورم های نمکی) می شود. بعلاوه حرکت لجن های سیاه لایه های زیرین در این شکل گیری ها مؤثر است.

با هر بار بارش و تبخیر آب در این دریاچه، نمک های موجود کرت بندی های زیبایی به شکل پلی گون تشکیل می دهند که تماشا منظره ها آن خالی از لطف نیست.

ژئومورفولوژی دریاچه نمک خور

این کویر از دو چاله شمالی و جنوبی تشکیل شده که وسعت چاله جنوبی 3 برابر بزرگ تر از چاله شمالی است. 20% سطح چاله شمالی را نمک سیاه تشکیل می دهد در حالی که در چاله جنوبی این سطح تنها 5% است.

این دریاچه در فصول بارش به صورت مخلوطی از گل رس و نمک در می آید و در فصول خشک به صورت دریایی سفید از نمک تبدیل می شود. فشردگی نمک در لایه های زیرین، رانندگی بر روی قسمت هایی از این دریاچه را بسیار سهل و آسان نموده است. در سال های اخیر مطالعاتی جهت استخراج پتاس از این دریاچه اجرا شده است که در صورت عملی شدن، این دریاچه را به یکی از بزرگ ترین معدن پتاس در دنیا تبدیل خواهد نمود.

علت شکل گیری شش ضلعی های نمک

به اعتقاد گابریل (1998) چهره کویرهای ایران شوره زاری غنی از نمک است. تبلورهای نمک بر خاک رس فشار می آورد و آن را متورم می سازد، لذا چین هایی با شعاع زیاد و طول موج تقریبی 400 متر به جود می آورد که پس از استغراق، مجدداً در محل های مختلف تشکیل می شود.

این ورقه های نمک با برآمدگی های کوچک رسی که گاهی برفی از نمک بر روی آن دیده می شود و گاهی نیز به صورت دانه دانه است، به صورت متناوب در کنار هم قرار می گیرند.

برآمدگی های دانه ای در معرض باد خوردگی است، خشک شدن نیز موجب تشکیل چندضلعی هایی در رس می شود که پوشش نمک را نیز قطع می نماید در این صورت چهره ای از تکتیر تشکیل می شود.

محققین شوروی نیز ازجمله ویژگی های شاخص چاله های تشتکی شور و رسی را بدین صورت ارائه داده اند که: سطح این منطقه ها خشک شده و به صورت شکاف هایی در می آید. تبخیر آب شور مابین شکاف های چندضلعی ها، منجر به باقی ماندن تجمع نمک مخصوصاً در مرز چند ضلعی ها می شود. در فصل گرما و تابستان، فرصت خشک شدن به وجود می آید و همراه با آن، موجب تشکیل پوسته ها و چندضلعی ها می شود.

حمید دهقان نیز این گونه اظهار می نماید: این اشکال لانه زنبوری براثر فشار موئینگی به وجود می آید و ارتفاع اضلاع این چند وجهی ها گاه به 30 سانتی متر و مساحت آن ها تا یک و نیم مترمربع می رسد که جنس خاک از رس و بلورهای نمک است.

اختلاف زیاد درجه حرارت در روز و شب، تبخیر زیاد، مقدار کم بارندگی و وجود لایه های رسی سبب شکسته شدن لایه نمک سطحی شده و لایه های مرطوب زیرین از شکست های ایجاد شده رطوبت خود را از دست می دهند که موجب شکل گیری پلی گونال (به ضم اول) نمکی می شود.

راه های دسترسی دریاچه خور

در زمان های گذشته جاده عروسان به حلوان از این دریاچه می گذشته که سون هدین کویر نورد بزرگ سوئدی نیز در کتاب کویرهای ایران به آن اشاره نموده است ولی به علت اشاره بومی های منطقه به خطرناک بودن مسیر، از عبور صرف نظر می نماید.

مسیر آسفالته شهرستان خور به طبس بعد از طی مسافت 50 کیلومتر به قسمت جنوبی دریاچه می رسد. به علت باتلاقی بودن زمین های اطراف و گاه خود دریاچه، مسیر دیگری پیشنهاد نمی شود.

گردآوری و تنظیم: تحریریه وبلاگ داریوش

لطفا در نشر دانسته های خود کوشا باشید.

برداشت و استفاده غیرتجاری از مطالب این وب سایت، حتی بدون ذکر منبع آزاد است.